ปลูกผักเลี้ยงปลาแบบไม่พึ่งพาสารเคมีแบบ Aquaponics

กดที่รูปเพื่อขยาย
• 
• 
• 
• 
• 

ศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาอาชีพการเกษตรจังหวัดเชียงราย(พืชสวน) นำเทคโนโลยีมาประยุกต์ใช้ในการปลูกผักไร้ดินโดยไม่ต้องใช้สารละลายธาตุอาหารพร้อมกับเลี้ยงปลา ตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียง

        ว่าที่ร้อยตรี ดร.สมสวย ปัญญาสิทธิ์ ผู้อำนวยการสำนักงานส่งเสริมและพัฒนาการเกษตรที่ 6 จ.เชียงใหม่กล่าวว่าศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาอาชีพการเกษตรจังหวัดเชียงราย(พืชสวน) ได้ดำเนินการศึกษาทดลองการปลูกผักไร้ดินโดยไม่ต้องใช้สารละลายธาตุอาหารร่วมกับการเลี้ยงปลา เพื่อลดต้นทุนและได้ผลสำเร็จเกษตรกรสามารถทำได้ไม่ยุ่งยาก โดยนายสมถวิล ขัดสาร ผู้อำนวยการศูนย์ฯให้รายละเอียดว่าการปลูกผักแบบไฮโดรโปนิกส์นั้นหลายคนคิดว่าได้ผักออแกนนิกส์/ปลอดสาร ซึ่งในความจริงแล้วไม่ได้ปลอดสารเนื่องด้วยสารละลายธาตุอาหารที่ใช้ในการปลูกผักไฮโดรโปนิกส์นั้นเป็นปุ๋ยเคมี ที่ถูกนำมาผสมดัดแปลงเพื่อให้เหมาะสมในการปลูกโดยไม่ต้องใช้ดินและไม่ทำอันตรายกับระบบรากของพืช ปัจจุบันได้มีระบบใหม่ในการผลิตอาหารปลูกผักอย่างยั่งยืน เรียกว่าระบบ Aquaponics แนวคิดของระบบนี้ก็คล้ายกับการปลูกผักแบบไฮโดรโปนิกส์โดยทั่วไป เพียงแต่สารอาหารที่ส่งให้พืชนั้นนำมาจากของเสียจากระบบการเลี้ยงปลา ซึ่งสามารถอธิบายโดย วัฏจักรไนโตรเจน (Nitrogen Cycle) ในระบบได้ดังนี้

1. ปลาขับของเสีย เช่น ขี้ปลา เมือกปลา หรืออาหารที่เหลือในตู้ปลาเป็นต้น ของเสียเหล่านี้ จะถูกย่อยสลายจนเปลี่ยนรูปเป็นแอมโมเนียซึ่งมีพิษต่อปลา
2. จากนั้นแบคทีเรีย (Nitrosomonas Bacteria) ซึ่งเป็นแบคที่เรียในกลุ่ม Aerobic Bacteriaที่มีอยู่ทั่วไปในระบบ ก็จะทำการย่อยสลายแอมโมเนีย ให้เป็นไนไตรท์ ซึ่งตัวไนไตรท์เองนั้นมีพิษกับปลาต้องถูกขจัดออกไป
3. หลังจากนั้นแบคทีเรีย (Nitrobacter Bacteria)ซึ่งเป็นแบคที่เรียในกลุ่ม Aerobic Bacteria เช่นกัน จะทำการย่อยสลายไนไตรท์ให้เป็นไนเตรท ซึ่งไม่มีพิษทางตรงกับปลา และพืชเองก็สามารถนำไปใช้เป็นสารอาหารได้เลยเช่นกัน แต่ผลเสียทางอ้อมในกรณีที่ไนเตรทในระบบมากเกินไป จะทำให้ค่า phของน้ำเปลี่ยนเป็นกรด ทำให้แบคที่เรีย Nitrosomonas Bacteria และ Nitrobacter Bacteria มีจำนวนที่ลดลง เป็นผลทำให้การย่อยสลายของเสียต่างๆหยุดลงได้ แต่หลังจากที่ได้ไนเตรทจากระบบเลี้ยงปลาแล้ว ไนเตรทจะถูกส่งผ่านไปยังระบบการปลูกผัก และผักก็จะดูดซึมไนเตรทออกไปก็เหมือนกับได้ถูกกรอง บำบัดให้น้ำกลับมาสะอาดเหมาะกับการเลี้ยงปลาอีกครั้ง ถือเป็นการเกื้อกูลกันได้เป็นอย่างดี ได้ทั้งปลูกผักและเลี้ยงปลา ไปในเวลาเดียวกัน

ซึ่งทางศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาอาชีพการเกษตรจังหวัดเชียงราย(พืชสวน) ได้สร้างชุดสาธิตการเลี้ยงปลาและปลูกผัก Aquaponics แบบเศรษฐกิจพอเพียงโดยใช้วัสดุที่หาง่ายในท้องถิ่น สามารถลดต้นทุนและเกษตรกรสามารถนำไปประยุกต์ใช้ได้

ขั้นตอนการปลูกผักไร้ดินและเลี้ยงปลาแบบเศรษฐกิจพอเพียง(Aquaponics)

1. ทำชั้นไม้ไผ่

-หาไม้ไผ่วัสดุที่มีอยู่ในท้องถิ่นทำโครงแบบราง/กล่อง/ชั้นลิ้นชัก ขนาด 60 X 120 ซม. (วัดขอบด้านในให้ได้ขนาด 1 แผ่นโฟมทำเป็น 3 ชั้น) โดย- ชั้นที่ 1 เลี้ยงปลา - ชั้นที่ 2 ปลูกผัก - ชั้นที่ 3 กรองน้ำ

ชั้นที่ 1 สำหรับเลี้ยงปลา/เมื่อประกอบราง/กล่อง/ชั้นลิ้นชักเรียบร้อยใช้แผ่นฟิวเจอร์บอร์ดวางด้านข้างทั้ง 4 ด้านส่วนพื้นใช้แผ่นโฟมขนาดความหนา 0.50 นิ้วรองพื้นเพื่อกันกระแทกกันพลาสติกรั่วแล้วปูพลาสติกลงเตรียมน้ำพร้อมที่ปล่อยปลา

ชั้นที่ 2 สำหรับปลูกผัก/ใช้แผ่นพลาสติกปูพื้นเหมือนชั้นแรกแล้วเตรียมแผ่นโฟมเจาะรูพร้อมปลูกผัก

ชั้นที่ 3 สำหรับกรองน้าโดยใช้ไม้ไผ่ทำโครงขนาด 60X40 ซม.

วิธีการทำที่กรองน้ำ-/เตรียมถังพลาสติกสี่เหลี่ยมขนาดกว้าง 35 ซม. ยาว 45 ซม. สูง 40 ซม. 1 ใบ

- กั้นกึ่งกลางของถังโดยใช้เหล็กหรือไม้เป็นโครงสี่เหลี่ยมแล้วเย็บตาข่ายยึดเพื่อกั้นช่องกรองน้ำและช่องน้ำที่ผ่านการกรอง–ใช้สว่านเจาะรูระบายน้ำในช่องน้ำที่ผ่านการกรอง 2 รูรูที่ 1 อยู่สูงจากพื้น 25 ซม.(ต่อเข้าแปลงผัก) รูที่ 2 อยู่สูงจากพื้น 30 ซม. (เอาไว้ระบายน้ำทิ้งเมื่อน้ำระบายไม่ทัน)และในช่องกรองน้ำอีก 1 รูอยู่ติดกันพื้นกล่อง (เอาไว้ระบายน้ำเสียในบ่อกรองน้ำทิ้ง) - ประกอบเกลี่ยวนอกและเกลียวในให้ครบทั้ง 3 รูโดยตัดยางในรถจักรยานยนต์รองเอาไว้เพื่อไม่ให้น้ำรั่วไหล–ใส่วาล์วสวมปิดรูระบายน้ำทิ้งช่องกรองน้ำ- ใส่ใบโอบอลหินภูเขาไฟและแผ่นใยแก้วให้เต็มช่องกรองน้ำ- ติดตั้งถังกรองน้ำไว้บนชั้นที่ 3 ที่เตรียมไว้

- ต่อระบบน้ำล้นในบ่อกรองน้ำเพื่อระบายน้ำทิ้งเมื่อน้ำระบายไม่ทันให้ลงบ่อปลา–ต่อระบบปั๊มน้ำโดยสูบน้ำในบ่อปลาแล้ววางท่อให้น้ำไหลไปลงช่องกรองน้ำ- ระหว่างการเลี้ยงปลาเปลี่ยนถ่ายน้ำในถังกรองน้ำสัปดาห์ละครั้งและเติมน้ำเพิ่มในส่วนที่เปลี่ยน

2. แปลงผัก (ใช้สำหรับปลูกผัก 60หลุม)

2.1 เตรียมเพาะเมล็ดผักในแผ่นฟองน้ำ (ชนิดผักแล้วแต่ชอบ)

2.2 กล้าผักอายุได้ 7 – 10 วันนำลงปลูกในแผ่นโฟมปลูกที่เตรียมไว้ (ชั้นที่ 2)

2.3 การดูแลผักถ้าผัก (บางชนิด) ต้องการธาตุอาหารสูงควรให้ปุ๋ยทางใบเสริมโดยเน้นปุ๋ยชีวภาพสเปรย์ช่วยได้

2.4 สามารถปลูกผักได้ 3-4 ครั้งต่อการเลี้ยงปลา 1 ครั้ง

3. เลี้ยงปลา

3.1 เตรียมน้ำโดยการเติมน้ำให้สูงประมาณ 80 ซม.ก่อนปล่อยปลา 3 – 5 วัน

3.2 จัดหาพันธุ์ปลาเช่นปลาดุกปลาดุกลูกผสมปลาหมอ

3.3 ให้อาหารปลาโดยใช้อาหารเม็ดลอยน้ำตามอายุของปลา 2 มื้อ/วันใช้เวลา 3 – 4 เดือนก็สามารถเก็บผลผลิตบริโภคหรือจาหน่ายได้

ประมาณการค่าวัสดุอุปกรณ์ชุดรางขนาด 60 X 120 ซม.

1. ไม้ไผ่ตง 2 ลำๆละ 40 บาทเป็นเงิน 80 บาท

2. ไม้ไผ่รวก 4 ลำๆละ 20 บาทเป็นเงิน 80 บาท

3. แผ่นฟิวเจอร์บอร์ด 5 แผ่นๆละ 45 บาทเป็นเงิน 255 บาท

4. พลาสติกดำอย่างหนา 3.50 เมตรๆละ 60 บาทเป็นเงิน 210 บาท(หน้ากว้าง 3.5 เมตร)

5. แผ่นโฟมรองพื้น 0.50 นิ้ว 1 แผ่น 35 บาท

6. แผ่นโฟมปลูกผัก 1 แผ่น 45 บาท(หนา 1 นิ้ว)

7. ฟองเพาะเมล็ด 1 แผ่น 13 บาท

8. เมล็ดพันธุ์ผัก 1 ซอง 20 บาท

9. ถังกรองน้ำพลาสติก 1 ถัง 120 บาท(ขนาด 30 X 45 ซม. )

10. ใบโอบอล50 บาท

11. หินภูเขาไฟ 1 กก. 30 บาท

12. ใยสังเคราะห์กรองน้ำ 1 แผ่น 60 บาท

13. พันธุ์ปลาดุก 20 ตัวๆละ 1 บาทเป็นเงิน 20 บาท(ขนาด 3 – 5 นิ้ว)

14. อาหารปลาเฉลี่ยเดือนละ 200 บาท

15. ท่อ PVC ขนาด 4 หุน 1 เส้น 50 บาท

16. ข้องอ 4 หุน 5 ตัวๆละ 5 บาทเป็นเงิน 25 บาท

17. ข้องอ 6 หุน 4 ตัวๆละ 6 บาทเป็นเงิน 24 บาท

18. สามทาง 4 หุน 1 ตัวๆละ 5 บาทเป็นเงิน 5 บาท

19. เกียวนอก 6 หุน 1 ตัวๆละ 8 บาท

20. เกียวใน 6 หุน 1 ตัวๆละ 8 บาท

21. วาล์วปิด – เปิด 4 หุน 1 ตัวๆละ 25 บาท

22. ปั๊มน้ำตู้ปลาขนาด AP 2500 1 ตัว 250 บาท

รวมทั้งสิ้น 1,649บาท

เกษตรกรและผู้ที่สนใจการปลูกผักเลี้ยงปลาแบบAquaponicsไม่พึ่งพาสารเคมี ตามแนวทางเศรษฐกิจพอเพียงติดต่อสอบถามรายละเอียดเพิ่มเติมที่ศูนย์ส่งเสริมและพัฒนาอาชีพการเกษตรจังหวัดเชียงราย(พืชสวน)โทร.053-170104

ภาพโดย - นายกุณฑล เทพจิตรา สำนักงานส่งเสริมและพัฒนาการเกษตรที่ 6 จ.เชียงใหม่ โทร.053-908666